The section depicts in detail the Serbian authorities that have been formed and sanctioned by German occupiers and provides a brief history of establishment of collaborationistic apparatus that played an important role in supporting forced labour activities.

Srpski organi vlasti pod okupacijom: Savet komesara i Nedićeva vlada

Budući da se na bajonetima ne može dugo sedeti, okupatorske vlasti su od samog početka bile svesne potrebe makar prividnih ustupaka pokorenom stanovništvu. Radi proširivanja baze svoje vlasti i lakšeg sprovođenja svojih naredbi preko postojećeg srpskog državnog aparata, okupatori su već 30. aprila 1941. postavili Savet od 10 komesara na čelu sa bivšim ministrom unutrašnjih poslova Milanom Aćimovićem. Ovo je bilo ne samo oportuno sa stanovišta politike okupatora, već i u skladu sa međunarodnim ratnim pravom.  Savet je, po sopstvenom proglasu, imao za ciljeve očuvanje reda i mira i što bržu obnovu privrednog života. Komesarijat nad Ministarstvom privrede je poveren  inž. Milosavu Vasiljeviću, direktoru Beogradskog sajma, nad Ministarstvom ishrane Jeremiji Protiću, bivšem pomoćniku ministra finansija, a nad Ministarstvom građevina inž. Stanislavu Josifoviću. Sva imenovanja, kako komesara, tako i okružnih načelnika, morala su da dobiju odobrenje Upravnog štaba. Izvan nadležnosti Komesarijata ostale su i mnoge druge  kompetencije, kao što je npr. odlučivanje o važnim pitanjima uprave, spoljnoj trgovini, valutnom sistemu, ekonomskoj politici itd. Svaki komesar je bio podređen odgovarajućem referatu Upravnog štaba, koji je opet bio odgovoran šefu Štaba, Turneru. Na taj način su komesari bili samo sprovodioci naloga nemačkih okupacionih vlasti – koje nisu imale dovoljno ljudstva da same obavljaju sve administrativne poslove. Savet komesara bio je spona između okupacionih vlasti i obnovljene domaće administracije. On je, kao i kasnije vlada Milana Nedića, bio lišen svake stvarne vlasti, ali je stvoren da bi se zavarao narod stvaranjem iluzije domaće uprave, u cilju spasavanja poslednjih ostataka nacionalnog ponosa. Savet komesara je među privrednim pitanjima posebno izdvojio unapređivanje poljoprivredne proizvodnje – kako u interesu srpskog naroda, tako i u interesu Rajha. Komesarijatu je uspelo da do kraja maja obnovi funkcionisanje Moravske banovine sa sedištem u Nišu, Dunavske sa sedištem u Smederevu i Drinske sa sedištem u Užicu, kao i rad 110 srezova.

Pored obnove administracije u svom interesu, nemačke vlasti su odobrile i obnovu žandarmerije. Na poziv Saveta komesara već se u maju 1.779 žandara i 153 oficira javilo na dužnost. Žandarmerija je bila izvršni organ vlasti u banovinama i sreskim načelstvima. Svaka banovina imala je po jedan puk žandara. Komanda žandarmerije je osnovana 22. juna 1941. godine. Uporedo sa žandarmerijom, delimično je obnovljen i policijski aparat. Specijalna policija Uprave grada Beograda je preimenovna u »Odeljenje specijalne policije«. Njena ovlašćenja ipak nisu proširena na celu teritoriju okupirane Srbije (kako to tvrde neki autori), već samo na pojedine veće gradove a prvenstveni zadatak joj je bila borba protiv komunista. Kao i žandarmerija, specijalna policija je primala naređenja od domaćih i od nemačkih organa uprave, pri čemu su konačnu reč uvek imali nemački organi, a od početka 1942. godine napose HSSPF Majsner. Međutim, na početku je nemačko nepoverenje u nju bilo toliko da su policajci dobijali samo po pet metaka na jednu pušku – što je naravno bilo nedovoljno za suprotstavljanje ustanku.

Kada se posle nemačkog napada na Sovjetski Savez u Srbiji rasplamsao ustanak, kolaboracionistički Savet komesara i nemačke vlasti nisu mogle da mu stanu na kraj. To je dovelo do represalija nad civilnim stanovništvom koje su nemački vojni organi smatrali za suodgovorno, a u kojima su učestvovali i srpski žandari, što je Aćimoviću i njegovom Savetu oduzimalo i ono malo podrške koju su imali u narodu. Zbog toga i ostavke trojice njegovih komesara zbog preteranih nemačkih zahteva za isplatom okupacionih troškova (6,5 miliona RM mesečno), on je podneo ostavku početkom avgusta 1941. godine.

Aćimovićevu ostavku i dovođenje strogo antikomunističkog generala, nekadašnjeg ministra vojnog, Milana Nedića (koji je posle Aprilskog rata bio u kućnom pritvoru) na mesto predsednika vlade koja bi imala nešto više stvarnih ovlašćenja, zagovarao je i pronemački političar i vođa ultradesnog nacionalističkog pokreta »Zbor«, dr Dimitrije Ljotić. Kandidaturu Nedića za svog naslednika je pred vojnim zapovednikom Dankelmanom zagovarao i sam Aćimović, kao i krug građanskih političara koji su se nadali da će Nedić svojim autoritetom uspeti da zaustavi ustanak partizana i četnika koji se širio i po njihovom mišljenju ugrožavao sam opstanak srpskog naroda. General Dankelman je takođe uticao na Nedića da prihvati položaj na čelu efektivne domaće vlade koja bi se potrudila da uguši ustanak. U protivnom je pretio da će teritorija Srbije biti podeljena između neprijateljskih suseda Srbije, Hrvatske, Mađarske i Bugarske. Nedić je popustio pred svim ovim nagovaranjima i pritiscima i prihvatio se da stvori novu vladu. Iako se ona do jeseni 1944. nešto menjala, njena suština je ostala ista: baš kao i Aćimovićev Savet komesara, ona je bila bez stvarne vlasti, a čak ni to što je početkom 1942. dobila sopstvene oružane formacije nije uspelo da ojača njen položaj niti popularnost u narodu. Uprkos nekoliko Nedićevih pretnji ostavkom i personalnih promena, Nedićeva vlada je ostala na položaju do kraja nemačke okupacije, ne uspevši da proširi svoje nadležnosti ili da zaista pridobije nemačko poverenje. Nedićeva vlada je ostala potpuno nemoćna i na ekonomskom polju gde takođe nije mogla da donosi nikakve važne odluke. U toj sferi ona je morala izvršavati naloge Franca Nojhauzena. Po rečima Hermana Nojbahera (Hermann Neubacher) nemačkog diplomate aktivnog na Balkanu tokom Drugog svetskog rata, Nedić je bio predsednik vlade bez izvršne vlasti.

Administrativna reorganizacija teritorije okupirane Srbije je preduzeta u decembru 1941. godine. Banovine su ukinute a uvedena je podela na 14 okruga. Pri tom su okružni načelnici dobili veća ovlašćenja nego što su imali u Kraljevini Jugoslaviji. Banat je postao zasebni okrug, čime je formalizovana njegova teritorijalna autonomija. Novim uređenjem se administrativna podela zemlje poklopila sa nemačkim feld- i krajskomandanturama.

Previous Section | Content | Next Section