Specific situations brought by the division of former Yugoslavia into occupational zones and areas is explained for areas of Serbian Banat and part of Kosovo occupied by Germans since these areas were directly related to Serbia and influenced and were influenced by situation in Serbia especially in regards to forced labour issue.

Okupacioni sistem u srpskom Banatu i na delu Kosova koji je okupirala Nemačka

Okupacioni sistem i njegov vojni, policijski i administrativni aparat u Srbiji je u glavnim crama izgledao kao što je opisano u prethodnim poglavljima. Videli smo međutim, da nisu svi delovi okupirane Srbije bili pod istim okupacionim režimom, iako su nemačka nadleštva imala kontrolu nad najvećim delom srpske teritorije. Organizacija vlasti u srpskom delu Banata koji je takođe činio deo okupirane Srbije, predstavljala je posebnost, pre svega  zbog drugačijeg etničkog sastava stanovništva: uz Srbe, u tom delu zemlje u velikom broju živeli su i Nemci, Mađari, Rumuni, Slovaci i pripadnici drugih naroda. Posle okupacije Jugoslavije, u toj oblasti vodeća reč je pripala tamošnjim Nemcima (obično zvanim Švabe). Jugoslovenski folksdojčeri su tokom međuratnog razdoblja izgradili snažnu organizaciju u kojoj su krajem tridesetih godina, uz pomoć nacističkih nadleštava iz Rajha, mladi nacisti preuzeli upravu. U godinama pred početak rata u Jugoslaviji oni su uspeli da najveći deo nemačke manjine organizuju kao »narodnu grupu«, organizaciono i pojavno glajhšaltovanu po uzoru na »narodnu zajednicu« u   Rajhu. Rasparčavanje zemlje dovelo je i do rasparčavanja folksdojčerske organizacije, ali je u Banatu ona ubrzo obnovljena, obuhvativši šest glavnih ureda zaduženih za različite sfere života. Baš kao i poslednjih godina postojanja Jugoslavije, folksdojčeri su izgrađivali svoju paralelnu organizaciju koja je bila nezavisna od države. Ono što je, međutim, u novoj situaciji bilo paradoksalno, bilo je to što su sada folksdojčeri postali istovremeno glavni nosioci vlasti države čiji su državljani i dalje formalno bili, a od koje su se ograđivali jačanjem etničke autonomije na svim poljima.

Uz pomoć Vehrmahta ili samostalno, još tokom Aprilskog rata oni su preuzeli svu vlast u Banatu. Ona će tokom celog trajanja rata ostati u njihovim rukama, dok će »Nemačka narodna grupa« kao celina zadržati svoju autonomiju u odnosu na državnu vlast.  Ona će, međutim, zbog toga što su najviši banatski funkcioneri poticali iz folksdojčerskih redova i bili postavljani uz odobrenje vođe narodne grupe dr Sepa Janka (Sepp Janko), raditi prvenstveno u interesu folksdojčera i – naravno okupacionih vlasti koje su imale poslednju reč pri donošenju svih važnih odluka. Ovakav dvoznačan položaj folksdojčera prema vlasti i njihova dvostruka uloga kao vikarnih nosilaca vlasti i istovremeno građana obaveznih da služe Rajhu, uskoro će se  odraziti na organizaciju prinudnog rada ne-nemačkog, prvenstveno srpskog, stanovništva Banata.

Najviši organ vlasti u Banatu bila je okružna komanda I/823 (Kreiskommandantur I/823) sa sedištem u Petrovgradu (koji je uskoro preimenovan u Bečkerek, a posle rata u Zrenjanin). Pri rukovodstvu Namačke narodne grupe početkom maja je imenovan poverenik za civilnu upravu Banata koji je u saradnji sa vojnim vlastima i vođstvom Narodne grupe, trebalo da organizuje Ured za civilnu upravu Banata koja bi pod nadzorom Krajskomandanture upravljala administracijom u pokrajini. Banat je stavljen u nadležnost Nadleštva pomoćnika bana Dunavske banovine koji je morao biti Nemac, a postavljao ga je komesar Ministarstva unutrašnjih poslova uz saglasnost vođe Nemačke narodne grupe dr Janka. Ostale visoke funkcionere su postavljali komesari odgovarajućih ministarstava na predlog podbana. On je bio potčinjen direktno nemačkim okupacionim vlastima, dok je njegova zavisnost od Saveta komesara bila čisto formalna. On je sam postavljao opštinske činovnike. Za Banat je stvorena zasebna ispostava Direkcije pošta, telgrafa i telefona, a u Petrovgrad je delegiran i izaslanik Železničke direkcije. Apelacinoni sud je iz Novog Sada (u Bačkoj koju je anketirala Mađarska) prenet u Petrovgrad. Nemački je uz srpski takođe postao službeni jezik. Kada je 18. decembra 1941. godine izmenjena administrativna podela okupirane Srbije i kada su ukinute banovine, Banat je postao jedan od 14 novih okruga, a dotadašnji podban, Sep Lap (Sepp Lapp), postao je načelnik Okruga banatskog. Ovakvo uređenje imalo je za posledicu ne samo apsolutnu brojčanu prevlast folksdojčera u vrhu administracije, već i njihov dominantan uticaj na njene odluke. Sam odnos Nemačke narodne grupe i vlasti je regulisan na sastanku 5. juna 1941. sa predstavnicima komesarske uprave. Sporazum je obelodanjen 14. juna iste godine a njime je Narodna grupa dobila dalekosežnu autonomiju, uključujući i disciplinske mere prema svojim članovima.

Kao i u Srbiji, i u Banatu je izgrađen bezbednosni aparat, koji se uz borbu protiv (uglavnom komunističkih) ustanika brinuo i o sprovođenju prinudnog rada. Sam prinudni rad je delom bio primenjivan baš kao kaznena mera protiv pripadnika pokreta otpora i njegovih simpatizera. I ovde se već u maju 1941. pristupilo izgradnji policijskog aparata. Njemu je na čelu sve do odlaska u Vafen SS (Waffen-SS) bio dr Franc Rajt (Franz Reith). Nasledio ga je Ernest Pelikan koji je pre toga bio na čelu Banatske državne straže, koja je kao i SDS organizovana početkom 1942. Glavni policijski operativac je bio iskusni šef policije u Bečkereku Juraj Špiler (Georg Spiller). Radi očuvanja reda, posebno ugroženog posle nemačkog napada na Sovjetski Savez, osnovana je Pomoćna policija (Hilfspolizei – Hipo) u kojoj su služili pretežno folksdojčeri, kao i jedan manji broj Mađara. Suprotno željama vođe Nemačke narodne grupe Janka, veći deo Hipo je u jesen 1941. godine preveden u Srbiju, tako da je u Banatu ostalo samo oko 500 pomoćnih policajaca. Potom je obučeno još 1.000, ali je od tog broja u januaru 1942. godine 749 prepušteno Vehrmahtu. Janko je nameravao krajem 1941. i početkom 1942. godine da uz Himlerovu pomoć u Banatu organizuje jedan policijski puk, ali je SS preoteo njegovu ideju i umesto toga stvorio Vafen SS diviziju »Princ Eugen«. Od dela regruta za policijski puk stvorena je Banatska državna straža koja je u početku bila deo SDS. Ona je prilikom borbi protiv komunista bila podređena Službi bezbednosti. Kasnije je potpuno odvojena od srpskih organa, a 1943.godine je potčinjena SS-u. Njena snaga nikada nije premašila 1.500 ljudi, a u njoj su ogromnom većinom služili folksdojčeri. U celini uzevši, vojne i policijske bezbednosne snage u Banatu nisu bile tako jake kao u Srbiji. Za tim nije bilo ni potrebe jer su teritorija i broj stanovnika koje je trebalo da kontrolišu bili manji. Pored toga, najvećim delom »glajhšaltovani« domaći Nemci su pružali aktivnu ili bar pasivnu podršku vlastima. Što se Mađara i Rumunu tiče, njihova lojalnost nije bila tako bespogovorna, ali oni svakako nisi bili spremni da prave veće probleme nemačkim vlastima. Zbog toga, ali i zbog odlika reljefa, pokret otpora nikad nije uspeo da dosegne ni približno onakve razmere kao u Srbiji, a okupatorske vlasti su mnogo duže uspevale da održe celokupnu situaciju pod svojom kontrolom.

Određenu dozu de facto autonomije dobili su i Albanci u delu Kosova pod nemačkom vlašću. Kosovskomitrovački okrug kao deo Drinske banovine objedinjavao je pet srezova. Na čelu okruga i četri od pet srezova bili su Albanci, koji su imali i zasebnu kosovsku žandarmeriju i dobrovoljačke odrede. Nemački interes je bio da tamošnje rudnike hroma i magnezita stave pod svoju kontrolu (protivno ekspanzionističkim težnjama Italije i Bugarske), dok je albansko stanovništvo težilo pripajanju »Velikoj Albaniji« koju su stvorili Italijani. Posledice ovakve prećutne nemačko-albanske nagodbe je snosilo lokalno srpsko stanovništvo.

Previous Section | Content | Next Section