The section presents general economic interest of Germany in Yugoslavia until 1941 with special detailed figures provided in regards to workforce from Yugoslavia employed in Germany up until the war between the two countries. The conclusion of the analysis is that the needs of the German economy after the occupation of Yugoslavia far exceeded the number of workers available trough prisoners of war utilization as a workforce and amount of workers available voluntarily. Thus the need for forced labour.

Nemački ekonomski interesi u Jugoslaviji do 1941. godine

Prinudni rad u evropskim zemljama okupiranim od strane nacističke Nemačke bio je u funkciji zadovoljavanja ratno-privrednih potreba Trećeg rajha. Ove potrebe su se javile još tokom razdoblja pre izbijanja rata, a bile su uslovljene kako objektivnim potrebama nemačke privrede, tako i pripremama Rajha za predstojeći rat. U pogledu jugoistočne Evrope, nemačke potrebe pre rata su bile vezane pre svega za snabdevanje životnim namirnicama i sirovinama. Pored toga, od 1937. u Nemačkoj je postojala i potreba za radnom snagom, koja je posebno brzo počela da raste od početka rata. Kraljevina Jugoslavija, kao proizvođač prvenstveno hrane i industrijskih sirovina, a posebno određenih ruda, sa svojim ekonomskim potencijalima potpuno se uklapala u ovakve potrebe Nemačke. Dve zemlje su imale komplementarne privrede. Još se Vajmarska republika zainteresovala za jugoslovensko tržište, a svetska ekonomska kriza uticla je na ubrzano ekonomsko zbližavanje dve zemlje.
Zbog svoje manje razvijenosti i slabije uključenosti u svetsku privredu Jugoslavija je nešto kasnije osetila posledice velike krize. One su je, međutim, ipak snažno pogodile – utoliko pre što njene tradicionalne saveznice Francuska i Čehoslovačka nisu bile u mogućnosti da otkupljuju njene glavne izvozne artikle, tj. poljoprivredne proizvode. Treća zemlja saveznica, Rumunija, i sama je bila pretežno agrarna zemlja pa nije imala potrebe za uvozom poljoprivrednih proizvoda. S druge strane, Nemačka je raspolagala viškovima industrijske robe a manjkom agrarnih proizvoda i posebno pojedinih sirovina. Uz to, za sve to joj je nedostajalo i deviza. Do ekonomskog zbližavanja Nemačke sa Jugoslavijom postepeno je počelo da dolazi od početka tridesetih godina, da bi ono bilo znatno ubrzano Hitlerovim dolaskom na vlast. Godine 1934. došlo je do sklapanja jugoslovensko-nemačkog trgovinskog sporazuma na bazi kliringa: isporuke jugoslovenskih poljoprivrednih proizvoda i sirovina Rajh je trebalo da plati svojim industrijskim proizvodima. Pri tom je bio spreman da za potrebne isporuke plati i cene koje su bile iznad svetskih.
Tokom narednih šest godina, menjanjem obračunskog kursa rajhsmarke prema jugoslovenskom dinaru, kašnjenjem i smanjanjem isporuka Nemačka je uspela da nagomila trgovinski deficit u odnosima sa Jugoslavijom, ali i da je, zbog nedostatka drugih tržišta, efikasno veže za sebe. Pri tom je Nemačka uticala ne samo na cene, obračunski kurs i količine robe, već i na strukturu jugoslovenske poljoprivredne proizvodnje. Svoju poziciju dužnika Rajh je koristio ne samo ekonomski, već i politički jer je ekonomsko vezivanje jugoistočne Evrope za Rajh bilo usmereno i ka slabljenju francuskog političkog uticaja u ovom delu Evrope i labavljenju Male Antante između Jugoslavije, Rumunije i Čehoslovačke.
Početak rata dodatno je otežao jugoslovenski položaj onemogućivši u velikoj meri trgovinu sa zapadnim silama i dovodeći zemlju u još zavisniji položaj od Nemačke. Sa porazom Francuske i izolacijom Velike Britanije uslediće i promena vlasničke strukture u rudniku bakra u Boru, koji je, kao najveći te vrste u Evropi, smatran za posebno važan za nemačku vojnu industriju, kao i stavljanje pod nemačku kontrolu nekoliko drugih manijih rudnika.
Pored agrarnih proizvoda i sirovina, Nemačka je od 1937. bila zainteresovana i za radnu snagu iz Jugoslavije. Nje je u Rajhu bilo i ranije, ali zbog nezaposlenosti u Nemačkoj između 1933. i 1937. sezonska radna snaga više nije dovođena. Od 1939. interes Nemačke za uvozom radne snage je porastao, tako da je od Jugoslavije traženo da te godine pošalje 7.000 sezonskih i 5.000 stalnih radnika. Jugoslovenske vlasti su ukupan broj uspele da smanje na 10.000, što je odgovaralo broju Nemaca uposlenih u Jugoslaviji. Jugoslovenski radnici delom nisu bili zadovlojni uslovima života i rada u Nemačkoj, iako su kod kuće bili nezaposleni i nisu navikli na baš visok životni standard. Pored toga što nisu mogli da šalju ušteđevine svojim porodicama u Jugoslaviji, ovi radnici nisu mogli da menjaju mesto zaposlenja. Ovo je bilo u skladu sa tada važećim restriktivnim odredbama radnog zakonodavstva u Nemačkoj, i nosilo je jasna obeležja prinude. Tu su već počeli da se ispoljavaju pojedini mehanizmi koji su isprva dobrovoljni rad polako pretvarali u prinudni. Činjenica i da su jugoslovenski radnici bili plaćeni manje od nemačkih radnika što takođe donekle približava njihove uslove rada gore navedenim definicijama prinudnog rada. U proleće 1941, pre napada na Jugoslaviju, Nemačka je od nje tražila 8.000 poljoprivrednih i neograničen broj nepoljoprivrednih radnika. Do izbijanja Aprilskog rata na teritoriji Rajha nalazilo se 43.835 radnika jugoslovenskih državljana. Od tog broja, 32.795 su bili muškarci a 11.040 žene. Najveći broj je bio zaposlen u industriji i zanatstvu – 27. 227 (24.242 muškarca i 2.985 žena), poljoprivredi – 11.432 (7.410 muškaraca i 4.022 žena), po domaćinstvima – 3.249 (samo 32 muškarca), u trgovini, administraciji, tehničkim i slobodnim zanimanjima – 1.927 (1.111 muškarac i 816 žena). Jugosloveni su činili 3,3% svih stranih radnika u Nemačkoj u to vreme. Iz ovoga se vidi da je najveći broj radnika iz Jugoslavije bio zaposlen u proizvodnim zanimanjima kao i to da ih je više bilo u industriji i zanatstvu nego u poljoprivredi. Na osnovu pretežno seljačke socijalne strukture međuratne Jugoslavije očekivalo bi se da većina »gastarbajtera« budu poljoprivredni radnici. U ukupnom broju stranih radnika oni jesu bili nešto brojniji, ali ne i u jugoslovenskom kontingentu. Koji su bili razlozi, trebalo bi tek ispitati. Nije isključeno da se na rad javljao deo radnika iz gradova, kao i seljaci iz krajeva oko većih centara, koji su imali bolji pristup informacijama i komunikacijama. Višak agrarnog stanovništva u zabačenim pasivnim krajevima verovatno nije znao za mogućnosti zapošljavanja u inostranstvu ili mu je odlazak na rad van zemlje bio tehnički suviše komplikovan, jer je uključivao ne samo pronalaženje posla, dolazak prvo u neki veći centar u zemlji i administrativne formalnost kojima ljudi iz zaostalih sela nisu bili vični, već i spremnost da se bez znanja jezika i poznavanja sveta, otisne u tuđinu. Sve su ovo samo pretpostavke koje bi na osnovu izvora tek trebalo proveriti.
Bilo kako bilo, ubrzo po razbijanju Jugoslavije, pokazaće se da su stvarne nemačke potrebe za radnom snagom sa nekadašnje teritorije Kraljevine – uprkos jugoslovenskim ratnim zarobljenicima koji su posle Aprilskog rata vladi Rajha stajali na raspolaganju kao rezervoar radne snage – bile daleko veće nego što su jugoslovenske vlasti bile spremne da zadovolje, a nemački poslodavci da »spontano« privuku u Rajh.

Previous Section | Content | Next Section